Aditzak

Gunea: Santurtziko Udal Euskaltegia
Ikastaroa: A2 maila
Liburua: Aditzak
Nork inprimatua: Gonbidatua
Data: Saturday, 2024(e)ko Mayren 4(e)an, 12:20(e)tan

Deskribapena

Aquí encontrarás materiales para trabajar los verbos

1. Sarrera

 .

2. Aditz-sistemak

Los Cuatro Sistemas Verbales


Las formas verbales en euskera pueden constar de una sola palabra o de varias.


1. Verbos perifrásticos: el verbo consta de dos o mas palabras (ejemplos: joan naiz, ikusi dut, gustatzen zait, eman diot)
2. Verbos sintéticos: el verbo está concentrado en una sola palabra (ejemplos: dago, daukat)


Los verbos perifrásticos llevan un auxiliar que pertenece (necesariamente) a alguno de los cuatro sistemas verbales, esto es:


- NOR
- NOR-NORI
- NOR-NORK
- NOR-NORI-NORK


¿Cuándo se utiliza cada una de estas formas?

SISTEMA NOR
Estas formas se utilizan cuando en la oración no existe objeto alguno sobre el que recaiga la acción y, por tanto, se trata de una oración intransitiva. Por ejemplo:

Gaur Jon etorri DA > Hoy ha venido Jon
Atzo Jon etorri ZEN > Ayer vino Jon


orainaldia (presente)
lehenaldia (pasado)
(ni) NAIZ
(zu) ZARA
(hura) DA
(gu) GARA
(zuek) ZARETE
(haiek) DIRA
(ni) NINTZEN
(zu) ZINEN
(hura) ZEN
(gu) GINEN
(zuek) ZINETEN
(haiek) ZIREN


Además, debes recordar que el aspecto verbal (es decir, si la acción está transcurriendo, ha terminado o está sin empezar) viene indicado por el verbo principal. Por ejemplo:

Ni sartzen naiz = Yo entro (la acción está transcurriendo = el verbo principal termina en -tzen)
Ni sartu naiz = Yo he entrado (acción terminada)
Ni sartuko naiz = Yo entraré (acción sin comenzar = el verbo principal termina en -ko)

Con el verbo auxiliar de pasado obtenemos un esquema similar:

Ni sartzen nintzen = Yo entraba (acción sin terminar = el verbo prioncipal termina en -tzen)
Ni sartu nintzen = Yo entré (acción terminada)
Ni sartuko nintzen = Yo entraría, iba a entrar (acción sin comenzar = el verbo principal termina en -ko)


Este sistema se utiliza con verbos de movimiento en los que el sujeto que realiza la acción de mover es también el que resulta movido: joan, etorri, ibili, igo, jaitsi,...
Ejemplo: ni sartu naiz (yo he entrado) La acción de entrar la realizo yo, y yo soy el que "resulto entrado".


Tambien se utiliza con verbos estáticos que cumplen la misma condición, el que realiza la acción es el que la recibe: egon, gaixotu...



SISTEMA NOR-NORI

orainaldia (presente) lehenaldia (pasado)
zait / zaizkit (niri)
zaizu / zaizkizu (zuri)
zaio / zaizkio (hari)
zaigu / zaizkigu (guri)
zaizue / zaizkizue (zuei)
zaie / zaizkie (haiei)
zitzaidan / zitzaizkidan (niri)
zitzaizun / zitzaizkizun (zuri)
zitzaion / zitzaizkion (hari)
zitzaigun / zitzaizkigun (guri)
zitzaizuen / zitzaizkizuen (zuei)
zitzaien / zitzaizkien (haiei)


En las formas de este sistema podemos distinguir dos partes:

NOR: indica el sujeto ¿Quién? o ¿Qué?
NORI: indica a quién esta referida la acción ¿A quién le sucede?


Si el caso NOR es una sola cosa (singular) el verbo toma en su primera parte la raiz ZAI- en presente y ZITZAI- en pasado. Si el caso NOR son varias cosas (plural) el verbo toma la raiz ZAIZKI- en prrsente y ZITZAIZKI- en pasado.

El caso NORI viene indicado por la terminación de la forma verbal (-t, -zu, -o, -gu, -zue, -e) en presente y (-dan, -zun, -on, -gun, zuen, -en) en pasado.


Ejemplo:

Musika gustatzen ZAIT (hura niri) > Me gusta la música
Liburuak gustatzen ZAIZKIT (haiek niri) > Me gustan los libros
Musika gustatzen ZITZAIDAN (hura niri) > Me gustaba la música
Liburuak gustatzen ZITZAIZKIDAN (haiek niri) > Me gustaban los libros


también hay que considerar, como con el sistema anterior, que el aspecto verbal viene regulado por el verbo principal:

Niri erortzen zait = se me cae
Niri erori zait = se me ha caído
Niri eroriko zait = se me caerá
Niri erortzen zitzaidan = se me caía
Niri erori zitzaidan = se me cayó
Niri eroriko zitzaidan = se me caería, se me iba a caer


Este sistema verbal se utiliza para verbos intransitivos, en los cuales el sujeto NORI no realiza la acción verbal ni la sufre pero esta está referida a él.
Ejemplo:

Liburua erori da (el libro se ha caído) El libro es el que realiza la acción de caer y él es el que "resulta caido"

Pero como el libro lo tenía yo, aunque yo no tomo parte en la acción verbal (ni realizo la acción de caerme, ni resulto caído), la puedo referir a mí mediante el caso NORI.

Liburua erori zait niri (el libro se me ha caído a mi)


SISTEMA NOR-NORK
Estas formas se utilizan cuando hay un sujeto que realiza la acción verbal (NORK) y un objeto (NOR) que recibe la acción verbal.
Ejemplo: Nik papera apurtu dut (yo he roto el papel). La acción de romper la he realizado yo (nik), pero no la recibido yo: yo no he sido lo roto. La acción la ha recibido el papel, por eso es una accion transitiva, pasa de un sujeto activo a un objeto pasivo.


Este verbo auxiliar NOR-NORK toma las siguientes formas:

Orainaldia (presente)

NI ZU HURA GU ZUEK HAIEK
NIK -------- zaitut dut ------- zaituztet ditut
ZUK nauzu ------ duzu gaituzu ------ dituzu
HARK nau zaitu du gaitu zaituzte ditu
GUK ----- zaitugu dugu ------ zaituztegu ditugu
ZUEK nauzue ----- duzue gaituzue ----- dituzue
HAIEK naute zaituzte dute gaituzte zaituztete dituzte



Ejemplos:

Nik euskara ikasten DUT (NOR= euskera (hura) / NORK= nik) > Yo estudio euskera
Nik aditazk ikasten DITUT (NOR = aditzak (haiek) / NORK = nik) > Yo estudio los verbos

Lehenaldia (pasado)

NI ZU HURA GU ZUEK HAIEK
NIK ------ zintudan nuen ------ zintuztedan nituen
ZUK ninduzun ------ zenuen gintuzun ------ zenituen
HARK ninduen zintuen zuen gintuen zintuzten zituen
GUK ------ zintugun genuen ------ zintuztegun genituen
ZUEK ninduzuen ------ zenuten gintuzuen ------ zenituzten
HAIEK ninduten zintuzten zuten gintuzten zintuzteten zituzten


De la combinación de las dos formas auxiliares de este sistema (en presente y en pasado) y de las tres formas que puede tomar el verbo principal para indicar el aspecto verbal, se obtienen los seis tiempos verbales de indicativo, como podéis ver en el siguiente ejemplo:

Anak ni jotzen nau = Ana me golpea (la acción está transcurriendo > marca -tzen)
Anak ni jo nau = Ana me ha golpeado (acción terminada > sin marca)
Anak ni joko nau = Ana me golpeará (acción sin comenzar > marca -ko)

Anak ni jotzen ninduen = Ana me golpeaba (la acción está transcurriendo > marca -tzen)
Anak ni jo ninduen = Ana me golpeó (acción terminada > sin marca)
Anak ni joko ninduen = Ana me golpearía, me iba a golpear (acción sin comenzar > marca -ko)

SISTEMA NOR-NORI-NORK

Este sistema se utiliza para describir acciones en las que toman parte tres elementos
:

NORK= el sujeto activo que realiza la acción (¿quién?)
NOR= el elemento que recibe la acción (el objeto)
NORI= No realiza la acción, ni la sufre, pero ésta está referida a él.

Ejemplo: Nik zuri liburua eman dizut = Yo a ti te he dado el libro

NORK = NIK = La acción de dar la he realizado yo. Yo soy el "dador"
NOR = liburua (hura). El libro ha sido dado. El libro ha sufrido la acción.
NORI = Zuri. Tú no has realizado la acción de dar, ni has sido dado. No has sido sujeto activo ni objeto pasivo, pero de alguna forma tomas parte en la acción.


He aquí las formas de este sistema verbal:

Orainaldia (presente). NOR = Hura, un solo objeto (singular)

NIRI ZURI HARI GURI ZUEI HAIEI
NIK ------ dizut diot ------ dizuet diet
ZUK didazu ------ diozu diguzu ------ diezu
HARK dit dizu dio digu dizue die
GUK ------ dizugu diogu ------ dizuegu diegu
ZUEK didazue ------ diozue diguzue ------ diezue
HAIEK didate dizute diote digute dizuete diete


Cuando el objeto NOR es plural (haiek), este sistema verbal refleja la pluralidad transformado di- en dizki- según puedes apreciar en la siguiente tabla

Orainaldia (presente). NOR = haiek, varios objetos(plural)

NIRI ZURI HARI GURI ZUEI HAIEI
NIK ------ dizkizut dizkiot ------ dizkizuet dizkiet
ZUK dizkidazu ------ dizkiozu dizkiguzu ------ dizkiezu
HARK dizkit dizkizu dizkio dizkigu dizkizue dizkie
GUK ------ dizkizugu dizkiogu ------ dizkizuegu dizkiegu
ZUEK dizkidazue ------ dizkiozue dizkiguzue ------ dizkiezue
HAIEK dizkidate dizkizute dizkiote dizkigute dizkizuete dizkiete


El auxiliar de pasado, por su parte, presenta las siguientes formas:

Lehenaldia (pasado). NOR = Hura, un solo objeto (singular)

NIRI ZURI HARI GURI ZUEI HAIEI
NIK ------ nizun nion ------ nizuen nien
ZUK zenidan ------ zenion zenigun ------ zenien
HARK zidan zizun zion zigun zizuen zien
GUK ------ genizun genion ------ genizuen genien
ZUEK zenidaten ------ zenioten zeniguten ------ zenieten
HAIEK zidaten zizuten zioten ziguten zizueten zieten

Lehenaldia (pasado). NOR = haiek, varios objetos (plural)

NIRI ZURI HARI GURI ZUEI HAIEI
NIK ------ nizkizun nizkion ------ nizkizuen nizkien
ZUK zenizkidan ------ zenizkion zenizkigun ------ zenizkien
HARK zizkidan zizkizun zizkion zizkigun zizkizuen zizkien
GUK ------ genizkizun genizkion ------ genizkizuen genizkien
ZUEK zenizkidaten ------ zenizkioten zenizkiguten ------ zenizkieten
HAIEK zizkidaten zizkizuten zizkioten zizkiguten zizkizueten zizkieten


Al igual que con los sistemas anteriores, de la combinación de los auxiliares en presente y en pasado y del aspecto verbal, determinado por el verbo principal, obtenemos todas las formas verbales de indicativo:

Nik zuri liburua ematen dizut (Yo a ti te doy el libro)

Nik zuri liburuak ematen dizkizut (Yo a ti te doy los libros)

Nik zuri liburua eman dizut (Yo a ti te he dado el libro)
Nik zuri liburuak eman dizkizut (Yo a ti te he dado los libros)

Nik zuri liburua emango dizut (Yo a ti te daré el libro)
Nik zuri liburuak emango dizkizut (Yo a ti te daré los libros)

Nik zuri liburua ematen nizun (Yo a ti te daba el libro)
Nik zuri liburuak ematen nizkizun (Yo a ti te daba los libros)

Nik zuri liburua eman nizun (Yo a ti te di el libro)
Nik zuri liburuak eman nizkizun (Yo a ti te di los libros)

Nik zuri liburua emango nizun (Yo a ti te daría el libro, te iba a dar el libro)
Nik zuri liburuak emango nizkizun (Yo ati te daría los libros, te los iba a dar el libro)

2.1. Ariketak

3. Aditz-aspektua

fsdf

4. Nor-nork: orainaldia

NOR-NORK

Hauexek dira orainaldian erabiltzen diren formak:


SINGULARREAN:

NOR

NORK

ADIBIDEAK

(hura) DU

T (nik)
ZU (zuk)
-- (hark)
GU (guk)
ZUE (zuek)
TE (haiek)

Nik ikusi dut (Yo lo he visto)

Haiek egin dute (Ellos lo han hecho)

PLURALEAN:

NOR

NORK

ADIBIDEAK

(Haiek) DITU

T (nik)
ZU (zuk)

-- (hark)

GU (guk)
ZUE (zuek)
TE (haiek)

Nik egin ditut (Yo los he hecho)

Haiek ikusi dituzte (Ellos los han visto)

Beste pertsonentzako eskema:

NOR

NORK

ADIBIDEAK

NAU

ZAITU(Z)

(...)

GAITU(Z)

ZAITUZTE

(...)

T (nik)

ZU (zuk)

--

GU (guk)

ZUE (zuek)

TE

Nik maite zaitut (Yo te amo)

Haiek kotxez ekarri gaituzte (Ellos nos han traido en coche)

KONTUZ!

Ez nahastu NOR - NORK eta NOR - NORI - NORK sistemak

Adibidez:

  • Yo te he visto: Nik ikusi zaitut (nik/zu: 2 elementu)
  • Yo te he visto los ojos: Nik begiak ikusi dizkizut (nik/zuri/begiak: 3 elementu)

5. Nor-Nori-Nork oraindaldia

Este sistema se utiliza para describir acciones en las que entran tres elementos

NORK= el sujeto activo que realiza la acción (¿quién?)
NOR= el elemento que recibe la acción (el objeto)
NORI= No realiza la acción, ni la sufre, pero ésta está referida a él.

Ejemplo: Nik zuri liburua eman dizut = yo a ti te he dado el libro

NORK = NIK = La acción de dar la he realizado yo. Yo soy el dador
NOR = liburua (hura). El libro ha sido dado. El libro a sufrido la acción.
NORI = Zuri. Tú no has realizado la acción de dar, ni has sido dado. No has sido sujeto activo ni objeto pasivo, pero de alguna forma tomas parte en la acción.


He aquí las formas de este sistema verbal:

Orainaldia (presente). NOR = Hura, un solo objeto

NIRI ZURI HARI GURI ZUEI HAIEI
NIK ------ dizut diot ------ dizuet diet
ZUK didazu ------ diozu diguzu ------ diezu
HARK dit dizu dio digu dizue die
GUK ------ dizugu diogu ------ dizuegu diegu
ZUEK didazue ------ diozue diguzue ------ diezue
HAIEK didate dizute diote digute dizuete diete


Cuando el objeto NOR es plural (haiek), este sistema verbal refleja la pluralidad transformado di- en dizki- según puedes apreciar en la siguiente tabla

Orainaldia (presente). NOR = haiek, varios objetos

NIRI ZURI HARI GURI ZUEI HAIEI
NIK ------ dizkizut dizkiot ------ dizkizuet dizkiet
ZUK dizkidazu ------ dizkiozu dizkiguzu ------ dizkiezu
HARK dizkit dizkizu dizkio dizkigu dizkizue dizkie
GUK ------ dizkizugu dizkiogu ------ dizkizuegu dizkiegu
ZUEK dizkidazue ------ dizkiozue dizkiguzue ------ dizkiezue
HAIEK dizkidate dizkizute dizkiote dizkigute dizkizuete dizkiete


El auxiliar de pasado, por su parte, presenta las siguientes formas:

Lehenaldia (pasado). NOR = Hura, un solo objeto

NIRI ZURI HARI GURI ZUEI HAIEI
NIK ------ nizun nion ------ nizuen nien
ZUK zenidan ------ zenion zenigun ------ zenien
HARK zidan zizun zion zigun zizuen zien
GUK ------ genizun genion ------ genizuen genien
ZUEK zenidaten ------ zenioten zeniguten ------ zenieten
HAIEK zidaten zizuten zioten ziguten zizueten zieten

Lehenaldia (pasado). NOR = haiek, varios objetos

NIRI ZURI HARI GURI ZUEI HAIEI
NIK ------ nizkizun nizkion ------ nizkizuen nizkien
ZUK zenizkidan ------ zenizkion zenizkigun ------ zenizkien
HARK zizkidan zizkizun zizkion zizkigun zizkizuen zizkien
GUK ------ genizkizun genizkion ------ genizkizuen genizkien
ZUEK zenizkidaten ------ zenizkioten zenizkiguten ------ zenizkieten
HAIEK zizkidaten zizkizuten zizkioten zizkiguten zizkizueten zizkieten


Al igual que con los sistemas anteriores, de la combinación de los auxiliares en presente y en pasado y del aspecto verbal, determinado por el verbo principal, obtenesmos todas las formas verbales de indicativo:

Nik zuri liburua ematen dizut (Yo a ti te doy el libro)
Nik zuri liburuak ematen dizkizut (Yo a ti te doy los libros)

Nik zuri liburua eman dizut (Yo a ti te he dado el libro)
Nik zuri liburuak eman dizkizut (Yo a ti te he dado los libros)

Nik zuri liburua emango dizut (Yo a ti te daré el libro)
Nik zuri liburuak emango dizkizut (Yo a ti te daré los libros)

Nik zuri liburua ematen nizun (Yo a ti te daba el libro)
Nik zuri liburuak ematen nizkizun (Yo a ti te daba los libros)

Nik zuri liburua eman nizun (Yo a ti te di el libro)
Nik zuri liburuak eman nizkizun (Yo a ti te di los libros)

Nik zuri liburua emango nizun (Yo a ti te daría el libro, te iba a dar)
Nik zuri liburuak emango nizkizun (Yo ati te daría los libros, te los iba a dar)

6. Ariketak

  • Nor-Nori-Nork 1
  • Nor-Nori-Nork 2
  • Nor-Nori-Nork 3
  • Nor-Nori-Nork 4